Tην 17 Φεβρουαρίου, το Κόσοβο κήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία του

Η απόφαση αυτή, από καιρό αναμενόμενη, παρουσιάζεται ως αναπόφευκτη, μετά την προγραμματισμένη αποτυχία των συνομιλιών ανάμεσα στο Βελιγράδι και την Πρίστινα. Θα μπορέσει, άραγε, να ηρεμήσει τις εντάσεις που προκάλεσε το συγκεκριμένο στάτους, που διαρκεί από τη θέσπιση του διεθνούς προτεκτοράτου το 1999, ή μήπως, αντίθετα, θα ανάψει ξανά όλες τις εστίες που σιγοκαίνε στην περιοχή; Και ποιο θα είναι το Κόσοβο του αύριο, «ανεξάρτητο» αλλά υπό έλεγχο και χωρίς καμία βιώσιμη οικονομική προοπτική;

Για δύο χρόνια, η σερβική κυβέρνηση και οι αλβανικές αρχές του Κοσόβου διεξήγαγαν «διαπραγματεύσεις», οι οποίες, από πολλές απόψεις, ήταν μόνο ένα θέατρο. Από την είσοδό τους στο παιχνίδι, οι ΗΠΑ έθεσαν τους κανόνες, δηλώνοντας ότι το αποτέλεσμα – η ανεξαρτησία- ήταν αναπόφευκτο. Παρ’ όλο που η επιλογή αυτή ήταν και παραμένει απαράδεκτη για το Βελιγράδι, δεν έγινε καμία πραγματική προσπάθεια να επιτευχθεί συμβιβασμός. Από την πλευρά της, η Σερβία, βάσισε όλη τη στρατηγική της στην υποστήριξη της Ρωσίας και τις αρχές του διεθνούς δικαίου, απαιτώντας το σεβασμό της απόφασης 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, η οποία αναγνωρίζει ρητά τη σερβική κυριαρχία στο Κόσοβο.

Σύμφωνα με την Πρίστινα, η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου υποτίθεται ότι επιστεγάζει μια διαδικασία «διαβούλευσης» με τους βασικούς πρωταγωνιστές της διεθνούς σκηνής. Ωστόσο, φαίνεται ότι κέρδισε η διχόνοια. Πράγματι, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι βαθιά διχασμένη. Κάποια από τα κράτη-μέλη (Ισπανία, Ελλάδα, Κύπρος, Ρουμανία και Σλοβακία) δεν σχεδιάζουν ν’ αναγνωρίσουν άμεσα την ανεξαρτησία του νέου κράτους, ακόμα κι αν δεν αντιταχθούν στην αποστολή της ευρωπαϊκής δύναμης Eulex που θα επιφορτιστεί με ένα μέρος των αρμοδιοτήτων που είχε,, από τον Ιούνιο του 1999, η Αποστολή των Ηνωμένων Εθνών στο Κόσοβο (Minuk), κυρίως στους τομείς της αστυνόμευσης και της δικαιοσύνης.

Όλο το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι αυτή η αποστολή απαιτεί το πράσινο φως του Συμβουλίου Ασφαλείας. Θα πρέπει, τουλάχιστον, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Μπαν Κι Μουν, ν’ αποφασίσει ότι η αποστολή δεν είναι ασύμβατη με την απόφαση 1244, της οποίας η ισχύ παραμένει ρητά, όσο δεν υιοθετείται νέα απόφαση. Η Σερβία και η Ρωσία έχουν ζητήσει έκτακτη σύνοδο του Συμβουλίου Ασφαλείας, του οποίου η πλειοψηφία είναι σήμερα εχθρική στην ανεξαρτησία. Η διπλωματική αυτή επίθεση είναι πιθανόν να περιπλέξει ακόμη περισσότερο το έργο των Ευρωπαίων, κάνοντας εντονότερες τις εσωτερικές διαφορές τους.

Η ένταση της ρωσικής αντίδρασης παραμένει άγνωστη. Η Μόσχα θα σταματήσει, άραγε, στις πολιτικές και διπλωματικές αντιδράσεις; Η Ρωσία έχει στο παρελθόν προειδοποιήσει συχνά για το προηγούμενο που μπορεί ν’ αντιπροσωπεύσει η ανεξαρτησία του Κοσόβου στις περιοχές που είναι έτοιμες ν’ αποσχιστούν στον Καύκασο και τη Μολδαβική Υπερδνειστερία. Διαθέτει επίσης το όπλο του φυσικού αερίου και του πετρελαίου και μόλις υπέγραψε πολλά ενεργειακά συμβόλαια με Βαλκανικές χώρες (Βουλγαρία, Σερβία, σύντομα με τη Μακεδονία), τα οποία θα έχουν βαριές συνέπειες για την τροφοδότηση της Δυτικής Ευρώπης.

Στην πραγματικότητα, κανείς δεν γνωρίζει πότε θα αναπτυχθεί η ευρωπαϊκή αποστολή στο Κόσοβο, ούτε πώς θα συντονίσει τη δράση της με τη Minuk, η οποία θα παραμείνει εκεί. Μόνο ένα γεγονός φαίνεται σίγουρο, η ασφάλεια της περιοχή θα μείνει υπό την αρμοδιότητα των δυνάμεων του ΝΑΤΟ, της δύναμης KFOR.

Είναι λοιπόν σίγουρο ότι η ανεξαρτησία του Κοσόβου θα μείνει σχεδόν στα χαρτιά. Την επομένη της κήρυξής της, πολύ λίγα πράγματα θα αλλάξουν. Οι Αλβανοί θα έχουν ικανοποιήσει συμβολικά τις διεκδικήσεις που τους ενώνουν εδώ και χρόνια, αλλά για πόσο καιρό θα περιοριστούν σε μία συμβολική ανεξαρτησία;

Περιφερειακοί κίνδυνοι

Η Σερβία θεωρεί παράνομη και μη ισχύουσα την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας, όμως το εύρος των αντιδράσεων και τα αντίποινα που θα λάβει δεν είναι βέβαια. Το Βελιγράδι θα πρέπει, τουλάχιστον, να ανακαλέσει τους πρεσβευτές του από τις χώρες που θ’ αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία του Κοσόβου [1] καθώς και να επιβάλει εμπάργκο στην περιοχή. Το δεύτερο αυτό μέτρο θα μπορούσε να έχει βαριές συνέπειες στο Κόσοβο, το οποίο εξαρτάται κυρίως από τη Σερβία για τον εφοδιασμό σε ενέργεια και βασικά προϊόντα. Η περιοχή ζει από το 1999 στο ρυθμό ατελείωτων διακοπών ρεύματος και η κατάσταση θα μπορούσε να γίνει πολύ χειρότερη, ακόμα και αν η Minuk βεβαιώσει ότι έχουν παρθεί όλα τα απαραίτητα προληπτικά μέτρα. Η έλλειψη διατροφικών προϊόντων θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει πρόσφορο πεδίο για λαθρεμπόριο.

Η Σερβία έχει αποκλείσει την πιθανότητα να στείλει στρατό στο Κόσοβο αλλά αυτή η υπόσχεση μπορεί να αναθεωρηθεί εάν η βία γενικευθεί στις σερβικές ζώνες. Ο κίνδυνος επιθέσεων και προκλήσεων ενάντια στους σερβικούς θυλάκους δεν μπορεί ν’ αποκλειστεί, παρ’ όλο που οι αλβανοί ιθύνοντες διαβεβαιώνουν ότι μπορούν να ελέγξουν το στρατό τους και παρ’ όλο που στο άμεσο μέλλον δεν έχουν κανένα πολιτικό ενδιαφέρον ν’ αφήσουν ν’ αναπτυχθεί ένα τέτοιο σενάριο. Άμεσα, οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι εντοπίζονται στη Βόρεια ζώνη, οι οποίες έχουν σερβική πλειονότητα.

Όπως και το Βελιγράδι, το Εθνικό Σερβικό Συμβούλιο του Κοσόβου και του Μετόχιγια θα πρέπει να θεωρήσει παράνομη και μη ισχύουσα την διακήρυξη της ανεξαρτησίας, χωρίς όμως να κηρύξει την απόσχιση της Βόρειας ζώνης, κάτι που θα ισοδυναμούσε με αναγνώριση της ανεξαρτησίας του υπόλοιπου εδάφους. Τη στιγμή που η Μιτρόβιτσα είναι γεμάτη πολιτοφύλακες, παραστρατιωτικές ομάδες και προβοκάτορες κάθε είδους, στο σερβικό αλλά και στο αλβανικό στρατόπεδο, η παραμικρή σπίθα θα μπορούσε να βάλει φωτιά στο μπαρούτι.

Ακόμα και αν αποφευχθεί η έκρηξη τις ώρες και τις μέρες που θ’ ακολουθήσουν, τι θ’ απογίνουν οι σερβικές ζώνες του Κοσόβου, όπου εδώ και οκτώ χρόνια λειτουργούν «παράλληλοι» θεσμοί; Το να φανταστούμε την «επανενσωμάτωσή» τους στο ανεξάρτητο Κόσοβο ανήκει στη σφαίρα του παραλόγου και οι δυτικοί διπλωμάτες φαίνεται ν’ αποδέχονται, αρχικά, την «ήρεμη αποχώρηση» του βόρειου τομέα, μια αποχώρηση που δεν θα ονομάζεται έτσι και η οποία θα αντιπροσωπεύει, απλώς, τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης…

Αγνοούμε, επίσης, παντελώς το μέγεθος του περιφερειακού σοκ που θα προκαλέσει η ανεξαρτησία του Κοσόβου. Οι Αλβανοί της Μακεδονίας, του Μαυροβουνίου και της Κοιλάδας του Πρέσεβο θα πανηγυρίσουν. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι δεν θα προκύψουν άμεσα προβλήματα σε αυτές τις περιοχές, ακόμα κι αν η ανεξαρτησία προκαλέσει το άνοιγμα ενός άλλου ζητήματος, εκείνου μιας δυνητικής εθνικής αλβανικής συνένωσης. Αντίθετα, οι Σέρβοι της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης μπορεί να χρησιμοποιήσουν το προηγούμενο του Κοσόβου για να διεκδικήσουν και αυτοί το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση. Τη στιγμή που η Βοσνία δεν καταφέρνει να βγει από την ατελείωτη πολιτική κρίση που διανύει, είναι σίγουρο ότι η ανεξαρτησία του Κοσόβου θα σκληρύνει περισσότερο τις εσωτερικές συγκρούσεις. Εξάλλου, η Βοσνία έχει αποκλείσει την άμεση αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Κοσόβου.

Κόσοβο, μία «μεταμοντέρνα» χώρα;

Το Κόσοβο θα γίνει η νεαρότερη ευρωπαϊκή χώρα, πιθανόν να γίνει και η πιο «μοντέρνα». Πράγματι, θα πειραματιστεί με άγνωστες μέχρι σήμερα μορφές πολιτικής οργάνωσης, βασιζόμενο σε μια περιορισμένη εθνική κυριαρχία και ένα διεθνές προτεκτοράτο νέου τύπου.

Σε οικονομικό επίπεδο, η περιοχή έχει εγκαταλείψει κάθε παραγωγική δραστηριότητα. Οι εταιρείες έχουν σταματήσει να εργάζονται εδώ και καιρό και η οικονομία βασίζεται μόνο στο εμπόριο και τις υπηρεσίες. Η ανεξαρτησία δεν θ’ αλλάξει τίποτα. Τα σχέδια ανοίγματος των παλιών ορυχείων παραμένουν θολά και η Σερβία δεν πρόκειται ν’ απαρνηθεί τα δικαιώματά της στις περισσότερες εταιρείες του Κοσόβου. Ακόμα και μετά την ανεξαρτησία, η υπεράσπιση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας θα φτάσει μέχρι τα διεθνή εμπορικά δικαστήρια.

Το Κόσοβο έχει επίσης εμπλακεί σε μία ιδιαίτερη μορφή «παγκοσμιοποίησης», την οικονομική μετανάστευση. Η οικονομική συνεισφορά εκατοντάδων χιλιάδων Αλβανών της διασποράς, από την Ελβετία, τη Γερμανία, τις Σκανδιναβικές χώρες, το Βέλγιο, τις ΗΠΑ είναι κρίσιμη για το Κόσοβο. Τα μεταναστευτικά κύματα φαίνεται πώς θα συνεχιστούν ενώ η ανεργία πλήττει το 60% του ενεργού πληθυσμού της περιοχής, το 60% των Κοσοβάρων είναι κάτω των 25 ετών και κάθε μήνα, 40.000 νέοι περνούν στην ενηλικίωση χωρίς να έχουν σχεδόν καμία πιθανότητα να χτίσουν τη ζωή τους στη ίδια τους τη χώρα…

Οι Κοσοβάροι θα δεχθούν άραγε για πολύ το υποκατάστατο εθνικής κυριαρχίας που τους προσφέρεται και την τρομακτική μιζέρια που θα συνεχίσει να είναι η μοίρα της χώρας τους; Από τις ταραχές του Μαρτίου του 2004, οι διεθνείς αποστολές στο Κόσοβο, φοβούνται την έκρηξη ενός νέου κύματος θυμού, του οποίου θ’ αποτελέσουν στόχο. Παρ’ όλο που η ανεξαρτησία ικανοποιεί τις πολιτικές διεκδικήσεις των Αλβανών, δεν πρόκειται ν’ απενεργοποιήσει την κοινωνική βόμβα στην περιοχή.

Footnotes

[1] ΣτΕ: τη Δευτέρα το βράδυ, ανακάλεσε τον πρεσβευτή της από τις ΗΠΑ

Πηγή: Le Monde Diplomatique