Η Μεσόγειος: Ασφάλεια και Στρατηγική

Εκτενής ανάλυση του Ian Lesser (εμπνευστή του σεναρίου ελληνοτουρκικού πολέμου με αφορμή τη Θράκη), ερευνητή διατλαντικών θεμάτων του ιδρύματος German Marshall Fund των ΗΠΑ, με τίτλο “Rediscovering the Mediterranean: A Transatlantic Perspective on Security and Strategy” αναφέρεται στις προοπτικές ασφάλειας και στρατηγικής στην λεκάνη της Μεσογείου, στην οποία οι πολιτικές που αναπτύσσουν η ΕΕ, οι βασικοί εταίροι της και η Γαλλία μέσω της πρωτοβουλίας της για την Μεσογειακή Ένωση, δίδουν έναν νέο δυναμισμό στις εξελίξεις της περιοχής, την οποία η Ουάσιγκτον εξακολουθεί να θεωρεί στατικά στην παραδοσιακό-γραφειοκρατικό σχήμα του διαχωρισμού της σε Νότια Ευρώπη, Μέση Ανατολή και Βόρειο Αφρική.

Η ύπαρξη πολύ σοβαρών λειτουργικών ζητημάτων, όπως η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και η ενεργειακή ασφάλεια απαιτεί από τις ΗΠΑ μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση, η οποία θα αντικαταστήσει την παραδοσιακά διμερή, λαμβάνοντας υπόψη αφενός την επανεμφάνιση της Ρωσίας και την ανάδυση της κινεζικής παρουσίας ως παραγόντων που θα διαμορφώσουν τις εξελίξεις, καθώς και την πιθανότητα παρείσφρησης στοιχείων ικανών να προσδιορίσουν θετικά ή αρνητικά το περιβάλλον ασφαλείας της Μεσογείου.

Η ανάλυση επισημαίνει ότι από το Μαγκρέμπ μέχρι τον Λεβάντε, καθώς και σε περιοχές περί τη νότια Αδριατική, εξακολουθεί να υπερισχύει η ανησυχία για την εσωτερική ασφάλεια και να παρατηρείται ισχνή περιφερειακή ολοκλήρωση και συνεργασία, εντούτοις μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 έχει αρχίσει να αναπτύσσεται, προερχόμενη από την βόρεια Μεσόγειο, μια σύγκλιση απόψεων σε ό,τι αφορά στην ανάγκη περιφερειακής ασφάλειας όλης της Μεσογείου.

Την σύγκλιση αυτή θα προσδιορίσουν δημογραφικές-οικονομικές τάσεις του νότου της Λεκάνης της Μεσογείου (νεανικός πληθυσμός-αυξημένη ανεργία), η ανεξέλεγκτη λαθρομετανάστευση προς το βορρά της Μεσογείου και η αναδιάταξη των βίαιων τρομοκρατικών δικτύων στη βόρειο Αφρική, που πυροδοτείται από τις εξελίξεις στο Ιράκ.


Παρά το γεγονός ότι στη Μεσόγειο σήμερα παρατηρείται μείωση κινδύνων ανάφλεξης (Ισπανίας-Μαρόκου για την κυριαρχία σε Ceuta και Melilla, Ελλάδας-Τουρκίας, μετεξέλιξη Κυπριακού σε πρόβλημα πολιτικής αντί ασφαλείας), οι γενεσιουργές αιτίες αυτών των εντάσεων παραμένουν με αποτέλεσμα οι προοπτικές ασφαλείας της περιοχής να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την ισορροπία μεταξύ εθνικισμού-παραδοσιακής έννοιας της κυριαρχίας και θετικής πίεσης για ολοκλήρωση της περιοχής στον άξονα βορρά-νότου στο πλαίσιο του ευρύτερου ευρωπαϊκού χώρου.

Η ανάπτυξη του εθνικισμού μπορεί να ανατρέψει τις θετικές εξελίξεις στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, να επιδεινώσει τις σχέσεις Μαρόκου και Αλγερίας, ενώ η καταλυτική του επιρροή επιβεβαιώνεται στην περίπτωση του Κοσόβου και στην έλλειψη ασφάλειας στα Βαλκάνια και στην περιοχή της Αδριατικής.
Τα τελευταία χρόνια σημειώνεται υποχώρηση της αμερικανικής παρουσίας στην λεκάνη της Μεσογείου και ενίσχυση της ευρωπαϊκής, ενώ στην σκηνή επανεμφανίζεται έπειτα από 20 χρόνια η Ρωσία (ως επενδυτής, κυρίως στον τομέα της ενέργειας, ως εμπορικός εταίρος και προμηθευτής αμυντικών συστημάτων και υπηρεσιών, ως καταναλωτής τουριστικών υπηρεσιών και ως αγοραστής γής), της οποίας η παρουσία μπορεί να αποκτήσει διαφορετικό νόημα αν οι σχέσεις Μόσχας-Δύσης παραμείνουν προβληματικές.

Ταυτόχρονα, σημασία αποκτάει η παρουσία της Κίνας, με επενδύσεις στην υποσαχαρική, αλλά και στη βόρεια Αφρική, παραδοσιακές αμυντικές σχέσεις με την Αλβανία, συμμετοχή στο πυρηνικό πρόγραμμα της Αλγερίας και προμήθειες τεχνολογίας βαλλιστικών συστημάτων σε Αίγυπτο, Συρία και Λιβύη.

Η πιο δυναμική αντίληψη αναφορικά με την Μεσογειακή συνεργασία προέρχεται σήμερα από την Γαλλία του Σαρκοζί, η οποία έχει προκαλέσει τον σκεπτικισμό -ιδιαίτερα από την Γερμανία, που την θεωρεί ανταγωνιστική δικών της προτεραιοτήτων στην ανατολή- αλλά και την υποστήριξη άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Η ιδέα της Μεσογειακής Ένωσης έχει τύχει θετικών αντιδράσεων από πλευράς ΗΠΑ, δεδομένου ότι αν συνοδευτεί από την ενίσχυση της διατλαντικής διάστασης και την επιστροφή της Γαλλίας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, ανοίγει προοπτικές για την ανάπτυξη αμερικανο-γαλλικού πολιτικού διαλόγου για το στρατηγικό μέλλον της περιοχής.

Possible membership of the Mediterranean Union:
Countries bordering the sea (blue)
The rest of the European Union (dark grey)

Εκτός των ζητημάτων αντιτρομοκρατίας και ανάπτυξης, η ενέργεια και η ασφάλεια της αναδεικνύονται σε κορυφαία θέματα της ατζέντας για την Μεσόγειο, όπου αναπτύσσεται πυκνό δίκτυο αγωγών αερίου και πετρελαίου στην δυτική, κεντρική και ανατολική Μεσόγειο και κατά μήκος της Αδριατικής, που συνδέει την περιοχή με μακρινές ενεργειακές πηγές και αγορές. Διαμορφώνεται ήδη μια ενεργειακή αγορά, με τα θέματα της μεταφοράς ενέργειας να απασχολεί ολοένα και περισσότερο τις διπλωματικές σχέσεις Τουρκίας, Ελλάδας και Ιταλίας, ενώ η κατασκευή αγωγού που θα συνδέει τη δυτική Αφρική με την Αλγερία αναμένεται να δώσει νέα διάσταση στις εξελίξεις. Οι ανησυχίες για τα θέματα της ενέργειας θα φέρουν στην επιφάνεια θέματα ασφάλειας ναυσιπλοϊας, ασφάλειας διαύλων και περιβαλλοντικούς κινδύνους (Σουέζ, Γιβραλτάρ, Βόσπορος).

ΒΟΣΠΟΡΟΣ




ΣΤΕΝΑ ΓΙΒΡΑΛΤΑΡ




ΔΙΩΡΥΓΑ ΣΟΥΕΖ




Στο τοπίο αυτό θα πρέπει να ληφθούν υπόψη πιθανότητες που μπορεί να επιδράσουν καταλυτικά στις εξελίξεις, όπως:

- η ανάδειξη νέων πυρηνικών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή (Ιράν),

- το μακρινό ενδεχόμενο κατάρρευσης του Πακιστάν (τρομοκρατικά δίκτυα, διαρροή πυρηνικής τεχνολογίας),

- επιδείνωση σχέσεων Ρωσίας-Δύσης με δυσμενείς επιπτώσεις στον ενεργειακό τομέα και εξαναγκασμό χωρών Μαγκρέμπ, αλλά και Τουρκίας σε διλημματικές αποφάσεις μεταξύ Ανατολής και Δύσης,

- παράταση και επιδείνωση της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης με σοβαρές συνέπειες σε δυναμικές αλλά ευάλωτες οικονομίες όπως της Τουρκίας, ανάπτυξη ξενοφοβικών και εθνικιστικών κινημάτων στην Ευρώπη με συνακόλουθη λήψη αντιμεταναστευτικών πολιτικών από ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και μείωση της αμερικανικής ισχύος που θα αναγκάσει την Ευρώπη να επωμισθεί περισσότερο βάρος ασφαλείας στην περιφέρειά της,

- νέες τρομοκρατικές ενέργειες τύπου 11ης Σεπτεμβρίου με εμπλοκή τρομοκρατικών δικτύων της βορείου Αφρικής με αποσταθεροποιητικά αποτελέσματα στη Μεσόγειο και λήψη έντονων μέτρων ασφαλείας των χωρών του μεσογειακού βορρά εις βάρος του νότου.

- διαμελισμός Ιράκ και δημιουργία κουρδικού κράτους, που θα δημιουργήσει μεγάλα προβλήματα στην Τουρκία και στους εταίρους της. Η αντίδραση της Άγκυρας θα έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις για τον στρατηγικό προσανατολισμό της Τουρκίας και την ικανότητα δράσης της σε άλλες περιοχές, συμπεριλαμβανομένης της ανατολικής Μεσογείου.

Αντίθετα, ευεργετικές επιδράσεις θα είχαν στην περιοχή πιθανές εξελίξεις όπως:

- Η διευθέτηση της διένεξης Ισραήλ-Παλαιστινίων στη βάση δυο κρατών

- Εκτόνωση της έντασης Ιράν–ΗΠΑ.

Οι προοπτικές της Μεσογείου απαιτούν:

- από πλευράς Ουάσιγκτον την έναρξη ανοικτού διαλόγου για μια διατλαντική προσέγγιση της Μεσογείου, με βασικό συνομιλητή την Γαλλία, ενώ από πλευράς ΕΕ την αποδοχή ενός ενεργότερου ρόλου των ΗΠΑ στην Μεσόγειο, παρά το γεγονός ότι κάτι τέτοιο σήμερα θεωρείται από πολλές ευρωπαϊκές χώρες απαράδεκτο.

- Να καταστεί η περιφερειακή ολοκλήρωση προτεραιότητα για διπλωματική και αναπτυξιακή βοήθεια. Η εκτόνωση στις σχέσεις Τουρκίας και Ελλάδας αποτελούν παράδειγμα του τί μπορεί να επιτευχθεί και πιθανό μοντέλο για τις σχέσεις των χωρών του Μαγκρέμπ.

- ΕΕ, ΗΠΑ και ΝΑΤΟ να επικεντρωθούν σε παραμελημένα θέματα μεσογειακής ασφαλείας όπως αποναρκοθέτηση της βόρειας Αφρικής, σχεδιασμός πολιτικής προστασίας και περιβαλλοντικής ετοιμότητας στις χώρες του νότου της Μεσογείου.

Πηγή: Strategy-Geopolitics