Του Γιώργου Καπόπουλου
Κοινωνίες σε μεταβατική περίοδο με παλλαϊκό αίτημα τη σταθεροποίηση και την περιφρούρηση της κοινωνικής συνοχής την ώρα που υπάρχει ισχυρότατη πίεση για προσαρμογή στους κανόνες του παιχνιδιού της παγκοσμιοποίησης.
Την πρόκληση αυτή αντιμετωπίζουν τρεις ανόμοιες χώρες με διαφορετικές κοινωνικές πραγματικότητες, η Γαλλία, η Ρωσία και η Ιταλία. Η μεγάλη αντίφαση των κοινωνιών που ζητούν σταθερές αξίες, σημεία αναφοράς και περιφρούρηση ή ακόμη και ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής με προσαρμογές που είναι οδυνηρές, έχει οδηγήσει σε ακύρωση τις σαφείς και καθαρές ιδεολογικές και προγραμματικές επιλογές και αυτές που δίνουν προτεραιότητα στην Αγορά και αυτές που προτάσσουν την Κοινωνική Συνοχή.
Ετσι πρόβαλαν διαδοχικά ηγέτες σαν τους Μπερλουσκόνι, Πούτιν και Σαρκοζί με μια πολυσυλλεκτική λαϊκίστικη ρητορική που στοχεύει στην απόσπαση της μεγίστης λαϊκής συναίνεσης σε μια περίοδο ανακατατάξεων και αναπροσαρμογών με άγνωστο τερματικό σταθμό. Κοινός παρονομαστής ο τακτικισμός, η έλλειψη στρατηγικού ορίζοντα, ο έντονος εθνικός-πατρικός τόνος της ρητορικής.
Παρά το επικοινωνιακό τους ταλέντο οι τρεις εισέρχονται σε μια δύσκολη περίοδο: Ο Πούτιν ως πρωθυπουργός θα χρεώνεται άμεσα τα ελλείμματα της κυβερνητικής διαχείρισης, ο Σαρκοζί έκαψε την πολυσυλλεκτικότητα και δημοφιλία του πριν καν επιχειρήσει να προχωρήσει στις μεγάλες ανατροπές που είχε εξαγγείλει ενώ ο Μπερλουσκόνι καλείται να διαχειρισθεί την σοβαρότερη συνολική μεταπολεμική κρίση της Ιταλίας.
Σίλβιο Μπερλουσκόνι: Ο άρχοντας του πολυσυλλεκτικού λαϊκισμού
Με το επικοινωνιακό του στιλ χειραγωγεί τις προσδοκίες της Κοινής Γνώμης, ασκεί την Εξουσία και ταυτόχρονα παριστάνει ότι την αμφισβητεί
Η πρώτη (1994) και η δεύτερη (2001) νίκη του Καβαλιέρε έγιναν στα ερείπια της Πρώτης Ιταλικής Δημοκρατίας, μετά την επιχείρηση «Καθαρά Χέρια» στις αρχές της 10ετίας του 90 και την ανικανότητα της Κεντροαριστεράς στην πρώτη της θητεία (1996-01) να εξασφαλίσει κυβερνητική σταθερότητα. Η τρίτη νίκη του γίνεται σε μια συγκυρία συνολικής κρίσης της χώρας με τη θέση της να απειλείται τόσο στην Παγκόσμια Οικονομία όσο και τους ευρωπαϊκούς συσχετισμούς. Σήμερα η Ισπανία θεωρείται ως η ανερχόμενη και αδιαμφισβήτητη δύναμη στον Ευρωπαϊκό Νότο.
Απαλλαγμένος μέσω της λαϊκής ετυμηγορίας από τις κατηγορίες για διαπλοκή και διαφθορά, ο Καβαλιέρε προβάλλει το μοντέλο της ατομικής του επιτυχίας και κοινωνικής ανόδου όχι πλέον μόνο ως εχέγγυο αποτελεσματικής διαχείρισης αλλά ως συνταγή εξόδου της χώρας από την κρίση και τη στασιμότητα. Ο ίδιος ανεδείχθη σε πανίσχυρο επιχειρηματία αξιοποιώντας στο μέγιστο τη διαπλοκή της πολιτικής με τους οικονομικά ισχυρούς κινούμενος στην γκρίζα ζώνη μεταξύ προσχηματικής νομιμότητας και παρανομίας. «Καταφερτζής» και «νταραβεριτζής» για να μιλήσουμε με οικείους πολιτικούς όρους προτείνει έμμεσα στην Ιταλία έναν τακτικισμό χωρίς σαφείς ιδεολογικές και προγραμματικές αναφορές.
Ατάκες του τύπου «Βρες έναν πλούσιο γαμπρό όπως τον γιο μου» που ήταν η απάντησή του σε νεαρή άνεργη που του εξέθεσε σε δημόσια συζήτηση τα προβλήματα παραπέμπουν στην καταφερτζίδικη και ευρηματική νοοτροπία με την οποία ο μικρομεσαίος πολίτης τα καταφέρνει με τη φοροδιαφυγή και τις «μαύρες» δραστηριότητες και εισοδήματα. Την ίδια στιγμή η ρητορική για μείωση της φορολογίας και πολύ περισσότερο η δέσμευση για περιφερειακή αποκέντρωση των φορολογικών εσόδων χαϊδεύει τα αυτιά του Βορρά που δυσανασχετεί για τη χρηματοδότηση του παρασιτικού και μαφιόζικού Νότου, τάση που έδωσε στη Λέγκα τοπικά ποσοστά μεταξύ 25% και 30%.
Παρά τις παραχωρήσεις προς τον Βορρά ο Καβαλιέρε εξακολουθεί να έχει τη συντριπτική πλειοψηφική στήριξη του Νότου με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Σικελία όπου τα ποσοστά του αγγίζουν το 65%. Αυτή την φορά τα πράγματα θα είναι πολύ πιο δύσκολα για τον Καβαλιέρε παρά την άνετη πλειοψηφία που εξασφάλισε. Σε κρίσιμες επιλογές όπως το μέλλον της Αλιτάλια κινδυνεύει να δει τις επιχειρηματικές του προσδοκίες και συμφέροντα να εμποδίζουν υγιείς επιλογές, ενώ ο παραγωγικός ιστός της χώρας χρειάζεται στρατηγικές επιλογές και αναπροσαρμογές και όχι συνταγές φοροδιαφυγής.
Πρόκληση
Ο Μπερλουσκόνι με τον πολυσυλλεκτικό λαϊκισμό του κάλυψε το κενό της απαξίωσης της Πολιτικής αλλά και την αδυναμία της Κεντροαριστεράς να διασφαλίσει κυβερνητική σταθερότητα και να προβάλει με ένα διακριτό κυβερνητικό στίγμα αν όχι στο επίπεδο κοινωνικοοικονομικών ισορροπιών τουλάχιστον στο επίπεδο αξιακών μεταρρυθμίσεων με ευρύτερο συμβολισμό όπως ο Θαπατέρο στην Ισπανία. Τώρα καλείται να βγάλει τη χώρα από μια συνολική πορεία παρακμής, πρόκληση που εκ πρώτης όψεως φαίνεται να υπερβαίνει τη χαρισματική επικοινωνιακή ευρηματικότητά του.
Ο Καβαλιέρε αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του πού μπορεί να οδηγήσει η απαξίωση της Πολιτικής όταν συσσωρεύονται αμφισβητήσεις από όλα τα σημεία του ορίζοντα: Από την Ένοπλη Πάλη των Ερυθρών Ταξιαρχιών, την εκλογή της Πορνοστάρ Τσιτσιολίνας στη Βουλή από το εναλλακτικό Ριζοσπαστικό Κόμμα μέχρι την επιχείρηση «Καθαρά Χέρια» με πρωταγωνιστή τον Ντι Πιέτρο.
Η μεγάλη ανατρο πή που εξήγγειλε ο Νικολά Σαρκοζί τελικά δεν ήρθε
Το φαινόμενο Σαρκοζί ξεφού σκωσε πρόωρα, επειδή οι ψηφοφόροι δεν αντιλαμβάνο νται κάποια αλλαγή
Το μεγάλο χάρισμα του Σαρκοζί ήταν δίχως αμφιβολία η διάγνωσή του ότι η Γαλλία βρίσκεται σε παρατεταμένη κρίση και της ανάγκης της Κοινής Γνώμης για μια Πολιτική Ατζέντα Ρήξεων και Ανατροπών χωρίς να έχει σημασία το πολιτικό της στίγμα. Ετσι παρά το γεγονός ότι ήταν πρωτοκλασάτος υπουργός στις κυβερνήσεις Σιράκ αλλά και επικεφαλής του κυβερνώντος κόμματος UMP, κατάφερε να πείσει ότι προτείνει κάτι διαφορετικό από ό,τι είχαν μέχρι τις Εκλογές του 2007 καταθέσει Αριστερά και Δεξιά.
Πριν από ένα χρόνο το πολυσυλλεκτικό ταλέντο Σαρκοζί βρισκόταν στο ζενίθ του: Με σκληρή κατασταλτική ρητορική για την εγκληματικότητα και παραβατικότητα στα Προάστια κατορθώνει να διεμβολίσει και να συρρικνώσει το Εθνικό Μέτωπο του Λεπέν. Με την επιλογή ως υπουργών προσωπικοτήτων από τον χώρο του Σοσιαλιστικού Κόμματος αλλά και με τη ρητορική κατά της κοινωνικής αναλγησίας της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών και της ΕΚΤ, καθησυχάζει τους αριστερής ευαισθησίας ψηφοφόρους που τον είχαν προεκλογικά φοβηθεί για εισαγωγέα του θατσερισμού στη χώρα.
Ένα χρόνο μετά την εκλογή του και σε αντίθεση με την αντοχή του Καβαλιέρε στην Ιταλία και του Πούτιν στη Ρωσία, το φαινόμενο Σαρκοζί φαίνεται να έχει ξεφουσκώσει πρόωρα για τον πολύ απλό λόγο ότι οι ψηφοφόροι δεν αντιλαμβάνονται κάποια αλλαγή στην καθημερινότητά τους ως πολιτών ή τουλάχιστον δεν νιώθουν να νομιμοποιούνται να προσδοκούν για το τέλος μιας πολυετούς κρίσης. Ετσι η κρίση που σκιάζει τη Γαλλία από το 1981 μέχρι και το 2002 συνεχίζεται: Καμιά κυβέρνηση δεν κερδίζει δεύτερη στη συνέχεια εκλογική αναμέτρηση με αποτέλεσμα την αθροιστική απαξίωση της εναλλαγής και την αμφισβήτησή της από τον Ακροδεξιό Λαϊκισμό.
Θολό στίγμα
Η Μεγάλη Ανατροπή την οποία εξήγγειλε ο Σαρκοζί δεν ήλθε καθώς ούτως ή άλλως το περίγραμμα και το στίγμα της ήταν θολό. Ετσι η πυρετώδης επικοινωνιακή υπερκινητικότητα του Σαρκοζί που πήγαινε και ερχόταν ως εκκρεμές από το ένα στο άλλο άκρο του πολιτικού φάσματος, έμεινε μετέωρη και εξετράπη προς την επικοινωνιακή διαχείριση της ιδιωτικής του ζωής σε μορφή φωτορομάντζου: Ο ρόλος του προδομένου συζύγου και του εκδικούμενου εραστή ούτε μπόρεσαν να υποκαταστήσουν την πολιτική πολυσυλλεκτικότητα ενώ σε τελική ανάλυση προκάλεσαν την οργή και την απαξίωση της κοινής γνώμης.
Μόνη πραγματική τομή του Σαρκοζί η αλλαγή στην εξωτερική πολιτική: Επιστροφή σε έναν ιδιότυπο Νεογκολικό Εθνοκεντρισμό, αποστασιοποίηση από τη Γερμανία προσέγγιση με τις ΗΠΑ και τη Βρετανία.
Με τα παραπάνω δεδομένα, η προσέγγιση με τον Μπερλουσκόνι εξυπακούεται ως αυτονόητη, ενώ με τον Πούτιν λειτουργεί ως αναγκαία εξισορρόπηση αν όχι ως ευρωπαϊκό άλλοθι.
Ο Β. Πούτιν ενώνει νοσταλγούς της ΕΣΣΔ, μεταρρυθμιστές και εθνικιστές
δ Ο Ρώσος πρόεδρος εκφράζει έναν ιδιότυπο βοναπαρτισμό που διαφέρει κατά πολύ από αυτόν του Ναπολέοντα και του Στάλιν
Στη Ρητορική του Πούτιν, εξωτερική και εσωτερική, ο καθένας μπορεί να βρει κάτι που να τον εκφράζει: Οι νοσταλγοί του Κομμουνιστικού Καθεστώτος τις διώξεις κατά των Ολιγαρχών, την επάνοδο της χώρας στη Διεθνή Σκηνή και την επιλεκτική αποκατάσταση της Σοβιετικής Ιστορίας με τρόπο που θυμίζει την αποκατάσταση της Ρωσικής Ιστορίας από τον Στάλιν διαρκούντος του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Ρώσοι Εθνικιστές, μια πολιτική που δεν συγκρούεται μετωπικά αλλά διαφοροποιείται από τη Δύση. Οι Μεταρρυθμιστές-Εκσυγχρονιστές την προσδοκία ότι η ενίσχυση της Οικονομίας και η αξιοποίηση του Ενεργειακού Πλούτου θα δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για κοινωνική σταθεροποίηση και εκδημοκρατισμό.
Ο Πούτιν ανεδείχθη στην εποχή Γέλτσιν, πρώτα στη Δημαρχία της Αγίας Πετρούπολης και στη συνέχεια σε διάφορα κυβερνητικά αξιώματα στη Μόσχα. Στην αρχή πρόβαλλε ως ο αδιάφθορος, ως ο διώκτης του οργανωμένου εγκλήματος και της διαφθοράς. Παρά το γεγονός ότι υπήρξε ο τελευταίος πρωθυπουργός που επέλεξε ο Γέλτσιν λίγο μετά την ανάδειξή του στην Προεδρία, κατεδάφισε την ισχύ του συστήματος των Ολιγαρχών που είχε στηρίξει τον προκάτοχό του. Η οκταετής θητεία του στην Προεδρία χαρακτηρίζεται από την εκμετάλλευση των συγκυριών και την έλλειψη στρατηγικού ορίζοντα:
Στην Ενέργεια κατασκευάζονται δίκτυα που δένουν την Ε.Ε. με τη Ρωσία χωρίς όμως να υπάρχει στρατηγική επένδυσης των κερδών σε εγχώριες παραγωγικές δραστηριότητες.
Υπάρχει εναντίωση στην ανάμειξη των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στην πρώην ΕΣΣΔ χωρίς ταυτόχρονα συνολική πρόταση για τις σχέσεις των πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών με τη Μόσχα.
Εκεί όμως που υπάρχει η πλήρης σύγχυση είναι στο επίπεδο των θεσμών: Η Ενωμένη Ρωσία, το κόμμα του Προέδρου με τα συντριπτικά του ποσοστά, παραπέμπει στην εποχή της μονοκομματικής παντοκρατορίας του ΚΚΣΕ ενώ η μεταπήδηση του Πούτιν από την προεδρία στην πρωθυπουργία προσωποποιεί τη σταθεροποίηση και εμποδίζει τη δημιουργία θεσμών που θα εγγυώνται μακροπρόθεσμη σταθερότητα.
Πανεθνική συναίνεση
Παρά την έλλειψη στρατηγικού ορίζοντα το επίτευγμα του Πούτιν κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητο είναι: Ηγείται μιας πλειοψηφικής πανεθνικής συναίνεσης με κοινό παρονομαστή την αυταρχική ανασύνταξη στο εσωτερικό και τη δυναμική παρουσία στο εξωτερικό. Μιας συσπείρωσης η οποία περιέχει τόσο τους νοσταλγούς του Σοβιετικού Καθεστώτος όσο και αυτούς που είτε δεν το γνώρισαν λόγω ηλικίας είτε το απαξιώνουν. Η ρητορική και οι προγραμματικές αναφορές της Ενωμένης Ρωσίας χαρακτηρίζονται από απλουστευτικές έως επικίνδυνες επισημάνσεις: Αντιδυτική ρητορική όπου η πολιτική προσέγγιση του σήμερα αναμιγνύεται με τον Ορθόδοξο Πανσλαβισμό του 19ου αιώνα και θολές και συγκεχυμένες αναφορές στην ανάγκη εγκαθίδρυσης μιας Ευρασιατικής Τάξης.
Τα παραπάνω εύλογα θέτουν το ερώτημα για τη σχέση συγκοινωνούντων δοχείων που μπορεί να έχουν οι επιλογές του Πούτιν τόσο την εξωτερική όσο και στην εσωτερική πολιτική.
Ο Πούτιν εκφράζει έναν ιδιότυπο βοναπαρτισμό που διαφέρει κατά πολύ από αυτόν του Ναπολέοντα Βοναπάρτη και του Ιωσήφ Στάλιν: Οι δύο τελευταίοι εξέφρασαν την ανάγκη αυταρχικής σταθεροποίησης των κοινωνιών τους μετά από μια περίοδο κοινωνικής και πολιτικής επαναστατικής αναταραχής με συγκεκριμένους στόχους. Ο Πούτιν αξιοποιεί τη συγκυρία, σταθεροποιεί τη χώρα και την προσωπική του εξουσία, χωρίς όμως στρατηγικό ορίζοντα.
Πηγή: Hμερησία
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου